ADHD to nie jest ASD. AuDHD?

W social mediach samorzeczników nie będących specjalistami, a nawet i u specjalistów, u osób deklarujących promowanie inkluzywności w miejscach pracy, pojawia się mnóstwo mylących informacji na temat ADHD i najczęściej jest to przypisywanie cech autyzmu lub powikłań neuroatypowości do ADHD. Ci samorzecznicy i specjaliści prawdopodobnie nie wiedzą, że nawet do 70% osób w spektrum autyzmu ma ADHD, a do 50% "adehadowców" ma autyzm. Może być tak, że neurotyp AuDHD jest najczęstszym, atypowym neurotypem.

Tworzy się mnóstwo treści opowiadającej o fiksacjach autystycznych jak o hiperfokusie ADHD, o echolaliach autystycznych jak o "adehadowym radio w głowie", o stimach jak o nadruchliwości, o monologowaniu na tematy swoich zainteresowań jak o gadatliwości, o nadwrażliwości na dźwięki jak o zaburzeniach przetwarzania słuchowego, o odwracaniu wzroku jak o wyniku rozproszenia uwagi, o niechęci do small-talk jakby był po prostu nudny, o zapominaniu o kontakcie ze znajomymi, jakby to była wina rozproszenia uwagi, o niefrasobliwości społecznej jakby wynikała z impulsywności lub braku wyczucia czasu. Mówi się też o rzeczach, które nie są neuroatypowością jakby właściwie nią były. I na to chciałam zwrócić Wasze spojrzenia.

Jeśli macie lub podejrzewacie u siebie ADHD i:

- kontrola uwagi jest w zasadzie niemożliwa w obecności wielu bodźców (np. uciskającej gumki w majtach, pikającej na wstecznym śmieciarki i bawiącego się papierkiem kota);

- skupiacie się na jednym temacie dłużej niż kilka godzin;

- czasem wybuchacie po przebywaniu w dużej ilości bodźców i to wystarczy, a sam "wybuch" trwa kilkanaście/kilkadziesiąt minut lub nawet godzinami trudno się uspokoić;

- nie możecie się zebrać do robienia rzeczy dłużej niż przez kilka godzin (może nawet kilka tygodni, miesięcy), a nie macie typowych objawów depresji;

- kontakt wzrokowy nie jest dla Was prioryterem - czasem przez rozproszenie, a czasem wydaje się być po prostu trudny, dziwny, peszący;

- nie jest Wam wszystko jedno, na jaki temat monologujecie lub rozmawiacie;

- oprócz szybkich i drobnych ruchów obserwujecie u siebie stałe, powtarzalne, monotonne ruchy, które Was uspokajają;

- szybko łączycie wątki podczas uczenia się, tempo jest absurdalnie prędkie, stajecie się ekspertami;

- buntujecie się wobec nielogicznych zasad społecznych;

- dysponujecie hiperempatią - jesteście w stanie niemal poczuć ból drugiej osoby;

- czujecie, że nosicie maskę "do ludzi";

- small-talk oprócz że nudny, wydaje Wam się też bezsensowny;

- dłuższy kontakt z ludźmi Was męczy;

- hałas Was "boli", a do tego macie więcej wrażliwości lub podwrażliwości sensorycznych;

- macie bałagan ale nie tylko przez rozproszenie, tylko przez dużą ilość rzeczy;

- co z oczu to z serca - zapominacie, że macie znajomych, gdy nie ma kontaktu na co dzień;

- w Waszej głowie w ramach "radia" nie ma nagłych przeskoków treści, tylko jest to grająca w kółko jedna melodia, słowo, dźwięk, hasło, wiersz...

To przede wszystkim nie diagnozujcie się sami i idźcie do kogoś, kto ogarnia zarówno ADHD, jak i spektrum autyzmu.

Osoby funkcjonujące "mieszanie" zwykle nie prezentują objawów ADHD czy ASD w "klasyczny" sposób znany nam ze stereotypów. Mogą np. znacznie dłużej fiksować się na jednym temacie, niż osoba z samym ADHD, ale też mogą być bardziej elastyczne w tych tematach, niż osoby z samym ASD. Mogą się adaptować do nowości i zmian, jeśli dysponują dobrymi zasobami lub samodzielnie opracowały plan tej adaptacji. Mogą radzić sobie w kryzysach jak typowi "adehadowcy", ale potem muszą "odchorować" przestymulowanie. Nie muszą ich nudzić stałe relacje, ale te dalsze - już tak. Mogą robić błędy z nieuwagi, ale w ulubionych dziedzinach być jak "żyleta". Mogą nie zmieniać miejsca pracy, ale chętnie zmieniać działy czy zakres obowiązków. Mogą wykazywać impulsywność ale np. wyłącznie w obrębie dziedziny, która dla nich jest "bezpieczna". Mogą potrzebować kontaktu z ludźmi, ale szybko się nim męczyć. Mogą dokonywać impulsywnych zmian a potem żałować, że te zmiany nastąpiły i długo się "przyzwyczajać". Ich odmienność w obszarze społecznym może polegać na byciu "nadmiernym", a nie wycofanym. I mogłabym tak wymieniać w nieskończoność, bo ile neuroatypowych osób, tyle prezentacji tych temperamentów .

I tak samo:

- jeśli czujecie duży lęk przed odrzuceniem;

- boicie się skrzywdzenia tak bardzo, że praktycznie z nikim nie jesteście blisko;

- unikacie kontaktów do tego stopnia, że trudno Wam się żyje;

- nadużywacie substancji;

- jesteście naprawdę bardzo przywiązani do porządku w domu;

- nie możecie wyjść z domu bez sprawdzenia kilka razy, czy zamknęliście drzwi;

- złamanie narzuconej zasady powoduje napływ negatywnych emocji, takich jak złość lub lęk;

- reagujecie na hałasy przeważnie strachem;

- macie poważne problemy ze snem, śpicie za krótko albo za długo;

- Wasz nastrój często zmienia się bez wyraźnej przyczyny;

- impulsywność utrudnia Wam życie i bycie w relacjach;

- odczuwacie cierpienie;

- reagujecie lękiem lub złością na krytykę;

- uważacie, że jesteście gorsi, niewystarczający, nieważni lub reagujecie dużymi, trudnymi do wyregulowania emocjami, jeśli ktoś Wam daje coś takiego do zrozumienia;

- napady negatywnych emocji często kończą się paniką, rozwalaniem rzeczy, zapadaniem się w pustkę...

To nie jest to neuroatypowość. Macie tak, bo ktoś Was krzywdził, być może byliście krzywdzeni dlatego, że jesteście inni. Wydaje mi się, że to w dzisiejszym społeczeństwie króluje - gwóźdź, który wystaje - dostaje młotek. I to boli. To zostawia ślad (tak, usłyszałam to powiedzenie w "Szybcy i wściekli", kocham ten film).

Koszmarna statystyka jest taka, że do 45% autystów ma lub miało PTSD w porównaniu do 8% osób neurotypowych. Dzieje się tak przez brak zasobów na starcie - obciąża nas głośny świat z wymaganiami, których nie jesteśmy w stanie spełnić, a zasoby są kluczowe w samoistnym leczeniu po traumie. My ich nie mamy. Do 50% autystów spełnia kryteria co najmniej jednego zaburzenia osobowości. Podobnie u osób z ADHD - mamy PTSD 6 x częściej, niż osoby neurotypowe, do 60% z nas spełnia kryteria co najmniej jednego zaburzenia osobowości.

Dobra wiadomość jest taka, że nie trzeba z tym żyć. Nie musicie cierpieć. Wszystko, co na neuroatypowość "narosło" możemy odciążyć.

Tylko błagam specjalistów i samorzeczników - nie zrzucajmy tego, co można uzdrowić na neurotyp, którego zmienić się nie da. To odbiera nadzieję. Nie próbujmy też przypisywać ADHD tego, co jest autyzmem i odwrotnie, bo to daje błędne rozumienie neuroatypowości. Skupmy się jako specjaliści na różnicowaniu i pomaganiu, zamiast na szerzeniu niesprawdzonych informacji czy teorii własnych. O ile ezoteryka i otwartość może fajnie działać w terapii, to w diagnozie jestem zupełnie przeciw interpretowaniu kryteriów diagnostycznych po swojemu.

Trzymajcie się kochani.

Adams, Z., Adams, T., Stauffacher, K., Mandel, H., Wang, Z. (2020). The Effects of Inattentiveness and Hyperactivity on Posttraumatic Stress Symptoms: Does a Diagnosis of Posttraumatic Stress Disorder Matter? J Atten Disord, 24(9),1246-1254. https://doi.org/10.1177/1087054715580846

Stefańska-Klar, R. (2022) Autyzm a trauma. Charakterystyka, przyczynowość I skutki doświadczeń traumatycznych u osób ze spektrum autyzmu. Reviewed Procedings of the Interdisciplinary Scientific International Conference QUAERE 2022 Vol. XII, pp. 383-392 Magnanimitas, Hradec Kralove. Https://doi.org/10.33543/q2022.12

Bonti, E., Zerva, I., Koundourou, Ch., Sofologi, M. (2024) The High Rates of Comorbidity among Neurodevelopmental Disorders: Reconsidering the Clinical Utility of Distinct Diagnostic Categories. J Pers Med. 2024 Mar 11;14(3):300. doi: 10.3390/jpm14030300. PMID: 38541042; PMCID: PMC10971064

Khachadourian V, Mahjani B, Sandin S, Kolevzon A, Buxbaum JD, Reichenberg A, Janecka M. (2023) Comorbidities in autism spectrum disorder and their etiologies. Transl Psychiatry. 2023 Feb 25;13(1):71. doi: 10.1038/s41398-023-02374-w. PMID: 36841830; PMCID: PMC9958310

Matthies, S., Philipsen, A. (2016) Comorbidity of Personality Disorders and Adult Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD)—Review of Recent Findings. Curr Psychiatry Rep 18, 33 (2016). https://doi.org/10.1007/s11920-01

Atwood, T., Garnett, M. (2023). Autism and trauma. https://attwoodandgarnettevents.com/autism-and-trauma/

Rinaldi C, Attanasio M, Valenti M, Mazza M, Keller R. Autism spectrum disorder and personality disorders: Comorbidity and differential diagnosis. World J Psychiatry. 2021 Dec 19;11(12):1366-1386. doi: 10.5498/wjp.v11.i12.1366. PMID: 35070783; PMCID: PMC8717043.